Click here to go to read in Khmer
The tragic Cambodian history that marred the end of the 20th century gave way to remarkable and sustained growth in the kingdom’s economy, society, and political arena. In many ways, Cambodia’s livelihood was driven by the change of regime facilitated by the Paris Peace Agreement (PPA).
Within the prior uncertainty, the external factor of the international arena had considerable influence on domestic politics in Cambodia. During the Cold War a civil war in Cambodia took place. This has been referred to as a proxy war resulting from the Cold War blocs. It came to an end officially in 1991 on the signing of the PPA.
Flash back to the kingdom’s history, after the Khmer Rouge regime had been overthrown, and the future of the Cambodian people was unclear – their lives were marred by political disagreement among major groups. Four factions competed for leading rule: the State of Cambodia (which controlled the majority of the territory); the Royalist party led by late King Norodom Sihanouk; the Khmer people’s liberation Front (KPNLF) by Son Sann; and Khmer Rouge.
As might be imagined, the process of peace restoration in Cambodia was not easy to achieve. At the invitation of the Government of the French Republic, a range of agreements were initiated on political settlement in Cambodia before the 1990s. This included two conferences that were established with the aim of achieving an internationally guaranteed comprehensive settlement between relevant state parties, restoring peace in Cambodia.
The first conference was held from 30 July to 30 August 1989 and the second was from 21 to 23 October 1991. States that participated in the conferences in Paris included Australia, Brunei Darussalam, Cambodia, Canada, the People’s Republic of China, the French Republic, the Republic of India, the Republic of Indonesia, Japan, the Lao People’s Democratic Republic, Malaysia, the Republic of the Philippines, the Republic of Singapore, the Kingdom of Thailand, the Union of Soviet Socialist Republics, the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, the United States of America and the Socialist Republic of Viet Nam. Zimbabwe and Yugoslavia have also represented the Non-Aligned Movement at the first and second sessions, respectively.
The 23rd October 2021 marks the 30th anniversary of the PPA. The agreement brought considerable growth in the arenas of peace, stability, democratic constitution, democracy, economic growth, the roadmap of development, human rights, and the market economy system.
Of course, for commentators on this agreement there are competing considerations as to the most important of these outcomes.
For this author, peace has been the most essential element. This led to the door opening for foreign investment. The restoration of peace under the United Nations Transitional Authority in Cambodia (UNTAC) earned trust from foreign investors. In addition, under the agreement Cambodia reformed its economic system from a planned economy to a free-market system.
Article 56 – 1993 Constitution states that: The Kingdom of Cambodia adopts market economic system. The preparation and process of this economic system shall be determined by the law.
Shortly after the agreement was made, a Radio UNTAC broadcast in Khmer, reported on Cambodian’s livelihoods:
“After four factions and other countries had signed in Agreement, Comprehensive Political Settlement of the Cambodia Conflict, on 23 October 1991, we observed that there is significant progress everywhere. In the construction sector, hotels, restaurants, stores, public buildings are unbelievably well developed, especially buildings in Phnom Penh which some are repairing and few are under construction. This confirmed that Cambodians who live inside and outside as well as foreigners trusted peacebuilding process made by UNTACâ€.
UNTAC Radio reporter added that “Since UNTAC’s arrival, around 200 companies have come to invest in Cambodia. Those companies are from 20 countries around the world and include China, Singapore, Thailand, the EU, American, and Japan. Under those investments, there have been more than 300 investment projects in hotel and hospitality, agriculture, drink, steel and cement companies, and natural resource extraction in Cambodia. An UNTAC economist stated that foreign direct investment will bring out an equal opportunity for Cambodia. It’s such basic for tax revenue in Cambodia. UNTAC is also responsible for making regulations in order to increase investment and ensure ongoing and better business environment.†(click here to download the transcript of this broadcast in Khmer)
The Cambodia dilemma: foreign affairs and human rights in tension
Instead of implementing tough trade restriction measures that affect ordinary Cambodians, the EU and US should reconsider its approach to engaging Cambodia on human rights.
The agreement also created an enabling environment for local business and foreign direct investment. Following the PPA, the International Committee on the Reconstruction of Cambodia (ICORC) agreed to the Declaration on the Habitation and Reconstruction of Cambodia. It was adopted to ensure a smooth transition from the rehabilitation to the reconstruction phase. The priority areas that continue to be a requirement under the ICORC are food security, health, housing, training, education, public utilities, and basic transport infrastructure. This body has partaken in a consultative group on conditions of reform, providing loan and grant financing for development.
As a result of economic reform and the enabling investment environment brought about by the 1991 agreements, there has been a considerable increase in investment, largely around agricultural, industry, and services sectors. The inflow of Foreign Direct Investment (FDI) increased from US$ 124 million (1993) to US$520 million (2009). Investment approval in 2019 reached to 9.40 billion US dollars. The size of firms was gradually growing. The number of small and medium enterprises (SMEs) in 1999 was around 25,000 and jumped to 36,000 in 2009.
Beside bringing Cambodia out of civil war, the PPA has also given Cambodia opportunities for its bilateral and multilateral trade regionally and globally. For instance, Cambodia was granted special trade status from the United States under the General System of Preference (GSP) in 1997. The GSP is the US trade program designed to promote economic growth in developing nations by providing preferential duty-free entry for up to 5,000 products to designated states and territories. In 2016 Cambodia exported nearly $179 million duty free to United States under the program. Since the PPA, Cambodia has also become a member of the ASEAN Free Trade Area, and a recognised member of the World Trade Organization (WHO).
Similarly, in 2001, the European Union (EU) granted Cambodia preferential trade conditions under the Everything But Arms (EBA) program. The EBA is one of the preferential trade arrangements under the EU Generalised Scheme of Preferences (GSP). It grants full duty-free, quota-free access into the EU market for all products except arms and ammunition for countries classified by the United Nations as Least Developed Countries. The EU is Cambodia’s largest trading partner, accounting for 45% of Cambodian exports in 2018. The EBA employed around 700,000 to 800,000 workers in the manufacturing sector. These preferential agreements operate on the condition of respect for human rights and labour rights.
In accordance with the Paris Peace Agreements, Cambodia adopted a democratic system which requires respect for human rights and other elements of democracy. The conditions of democracy and political stability brought about by UNTAC, allowed Cambodia to access regional and international trade opportunities.
Peace is a foundation for development, and the PPA has not only brought about peace to the Cambodian people, but it has also laid down clear milestones and mandates to reconstruct Cambodia in term of political and social reform, democratisation, foreign aid, and enabling a business and investment environment that fosters Cambodian welfare and well-being.
កិច្ចព្រមព្រៀងដែលបានបង្កើážáž˜áž¼áž›ážŠáŸ’ឋានគ្រឹះនិងបរិយាកាសអំណោយផល
សម្រាប់ការវិនិយោគបរទáŸážŸáž“ៅកម្ពុជា
ដោយ៖ លី ស្រីស្រស់
ážáŸ’ងៃទី២៤ ážáŸ‚កញ្ញា ឆ្នាំ២០២១
ប្រវážáŸ’ážáž·ážŸáž¶ážŸáŸ’រ្ážážŸáŸ„កនាដកម្មរបស់កម្ពុជាដែលបានបញ្ចប់នៅចុងសážážœážáŸ’សរáŸáž‘ី២០បានផ្ážáž›áŸ‹áž“ូវការរីកចម្រើនគួរឱ្យកážáŸ‹ážŸáž˜áŸ’គាល់និងនិរន្ážážšáž—ាពនៅក្នុងវិសáŸáž™ážŸáŸážŠáŸ’ឋកិច្ច សង្គមនិងនយោបាយរបស់ប្រទáŸážŸáž€áž˜áŸ’ពុជា។ ដោយ​សារ​ការណáŸáž“áŸáŸ‡áž‡áž¸ážœáž—ាពរស់នៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋážáŸ’មែរមានភាពល្អប្រសើរដោយការផ្លាស់ប្ážáž¼ážšážšáž”បនយោបាយ​ដែល​ជាលទ្ធផលនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្ážáž·áž—ាពទីក្រុងប៉ារីស។
នៅក្នុងភាពមិនច្បាស់លាស់ពីមុន កážáŸ’ážáž¶ážáž¶áž„ក្រៅនៃឆាកអន្ážážšáž‡áž¶ážáž·áž˜áž¶áž“ឥទ្ធិពលគួរឱ្យកážáŸ‹ážŸáž˜áŸ’គាល់ទៅលើនយោបាយក្នុងស្រុកនៅក្នុងប្រទáŸážŸáž€áž˜áŸ’ពុជា។ ក្នុងអំឡុងសង្គ្រាមážáŸ’រជាក់ សង្គ្រាមស៊ីវិលនៅកម្ពុជាបានកើážáž¡áž¾áž„។ សង្គ្រាមនáŸáŸ‡ážáŸ’រូវបានគáŸáž ៅážáž¶ážŸáž„្គ្រាមអាយ៉ងដែលបណ្ážáž¶áž›áž˜áž€áž–ីប្លក់សង្គ្រាមážáŸ’រជាក់។ សង្គ្រាមនáŸáŸ‡áž”ានបញ្ចប់ជាផ្លូវការនៅឆ្នាំ ១៩៩១ ដោយសារកិច្ចព្រមព្រៀងសន្ážáž·áž—ាពទីក្រុងប៉ារីស។
សូមរំលឹកឡើងវិញអំពីប្រវážáŸ’ážáž·ážŸáž¶ážŸáŸ’ážáŸ’ររបស់ព្រះរាជាណាចក្របន្ទាប់ពីរបបážáŸ’មែរក្រហមážáŸ’រូវបានផ្ážáž½áž›ážšáŸ†áž›áŸ† អនាគážâ€‹ážšáž”ស់ប្រជាជនកម្ពុជាមានភាពមិនច្បាស់លាស់, ជីវិážážšáž”ស់ពួកគáŸážáŸ’រូវបានបំផ្លាញដោយការážáŸ’វែងគំនិážáž‚្នាផ្នែកនយោបាយក្នុងចំណោមភាគីនយោបាយធំៗ។ ភាគីទាំងបួន ៤ បានប្រកួážáž”្រជែងគ្នាដើម្បីគ្រប់គ្រងដឹកនាំប្រទáŸážŸáŸ– ភាគីរដ្ឋកម្ពុជា (ដែលគ្រប់គ្រងទឹកដីភាគច្រើន), គណបក្សរាជានិយមដឹកនាំដោយសម្ážáŸáž…នរោážáŸ’ážáž˜ សីហនុ, ក្រុមអភិរក្សនិយមដឹកនាំដោយសម្ážáŸáž… សឺនសាន, និងរណសិរ្សរំដោះជាážáž·Â         ប្រជាជន​​ážáŸ’មែរ (ážáŸ’មែរក្រហម) ។
ជាការពិហដំណើរការនៃការស្ážáž¶ážšážŸáž“្ážáž·áž—ាពឡើងវិញនៅកម្ពុជាមិនងាយស្រួលទáŸáŸ” កិច្ចព្រមព្រៀងមួយ​ចំនួន​ážáŸ’រូវបានផ្ážáž½áž…ផ្ážáž¾áž˜áž¡áž¾áž„ស្ážáž¸áž–ីការដោះស្រាយបញ្ហានយោបាយនៅកម្ពុជាមុនទសវážáŸ’សរáŸáž†áŸ’នាំ ១៩៩០ដោយសារážáŸ‚ការអញ្ជើញនិងរៀបចំរបស់រដ្ឋាភិបាលនៃសាធារណរដ្ឋបារាំង។ កិច្ចព្រមព្រៀងទាំងនោះ​រួមបញ្ចូលទាំងសន្និសីទចំនួនពីរដែលážáŸ’រូវបានបង្កើážáž¡áž¾áž„ក្នុងគោលបំណងសម្រáŸáž…ឱ្យបាននូវការដំណោះស្រាយរួមមួយដែល​មានការធានាជាអន្ážážšáž‡áž¶ážáž·ážšážœáž¶áž„ភាគីរដ្ឋពាក់ពáŸáž“្ធ, ការស្ážáž¶ážšážŸáž“្ážáž·áž—ាពនៅកម្ពុជាឡើងវិញ។
សន្និសីទទីមួយážáŸ’រូវបានរៀបចំឡើងចាប់ពីážáŸ’ងៃទី ៣០ážáŸ‚កក្កដាដល់ážáŸ’ងៃទី ៣០ážáŸ‚សីហាឆ្នាំ ១៩៨៩ និងលើកទី២ ចាប់ពីážáŸ’ងៃទី ២១ ដល់ážáŸ’ងៃទី ២៣ ážáŸ‚ážáž»áž›áž¶áž†áŸ’នាំ ១៩៩១។ រដ្ឋដែលបានចូលរួមក្នុងសន្និសីទនៅ        ប៉ារីសរួមមានប្រទáŸážŸáž¢áž¼ážŸáŸ’ážáŸ’រាលី,​ ប្រ៊ុយណáŸážŠáž¶ážšáž¼ážŸáž¶áž¡áž¹áž˜, កម្ពុជា, កាណាដា, សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិážáž…áž·áž“, សាធារណរដ្ឋបារាំង, សាធារណរដ្ឋឥណ្ឌា, សាធារណរដ្ឋឥណ្ឌូនáŸážŸáŸŠáž¸, ជប៉ុន, សាធារណរដ្ឋប្រជាធិបážáŸáž™áŸ’យប្រជាមានិážáž¡áž¶ážœ, សាធារណរដ្ឋហ្វីលីពីន, សាធារណរដ្ឋសិង្ហបុរី, ព្រះរាជាណាចក្រážáŸƒ, , សហរដ្ឋអាមáŸážšáž·áž€, សហភាពសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមសូវៀáž, ម៉ាឡáŸážŸáŸŠáž¸, ចក្រភពអង់គ្លáŸážŸáž“ិងអៀរឡង់ážáž¶áž„ជើង និងសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមវៀážážŽáž¶áž˜áŸ” ប្រទáŸážŸáž ្សីមបាវáŸáž€áŸáž”ានចូលរួមសន្និសីទážáŸ†ážŽáž¶áž„ឱ្យចលនាមិនចូលបក្សសម្ពáŸáž“្ធនៅវគ្គទីមួយ ហើយប្រទáŸážŸáž™áž¼áž ្គោស្លាវីបានចូលវគ្គទីពីរ។
ážáŸ’ងៃទី ២៣ ážáŸ‚ážáž»áž›áž¶áž†áŸ’នាំ ២០២១ គឺជាážáž½áž”ទី ៣០នៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្ážáž·áž—ាពទីក្រុងប៉ារីស ។ កិច្ចព្រមព្រៀងនáŸáŸ‡áž”ាននាំមកនូវការរីកចម្រើនគួរឱ្យកážáŸ‹ážŸáž˜áŸ’គាល់ផ្នែកសន្ážáž·áž—ាព, ស្ážáž·ážšáž—ាព, រដ្ឋធម្មនុញ្ញបែបប្រជាធិបážáŸáž™áŸ’áž™, លទ្ធិប្រជាធិបážáŸáž™áŸ’áž™, កំណើនសáŸážŠáŸ’ឋកិច្ច, ផែនទីបង្ហាញផ្លូវនៃការអភិវឌ្áž, សិទ្ធិមនុស្សនិងប្រពáŸáž“្ធសáŸážŠáŸ’ឋកិច្ច      ទីផ្សារសáŸážšáž¸áŸ” ជាការពិហសម្រាប់អ្នកធ្វើអážáŸ’ážáž¶áž’ិប្បាយលើកិច្ចព្រមព្រៀងនáŸáŸ‡ មានការគិážáž•áŸ’សáŸáž„ៗគ្នាអំពីសារៈសំážáž¶áž“់បំផុážáž“ៃលទ្ធផលទាំងនáŸáŸ‡áŸ”
សម្រាប់អ្នកនិពន្ធនáŸáŸ‡, សន្ážáž·áž—ាពគឺជាធាážáž»ážŸáŸ†ážáž¶áž“់បំផុážáŸ” សន្ážáž·áž—ាពនាំឱ្យមានការបើកទ្វារសម្រាប់កា​រ          វិនិយោគបរទáŸážŸáŸ” ការស្ážáž¶ážšážŸáž“្ážáž·áž—ាពឡើងវិញក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់អាជ្ញាធរបណ្ážáŸ„ះអាសន្នរបស់         អង្គការសហប្រជាជាážáž·áž”្រចាំនៅកម្ពុជា (អ៊ុនážáž¶áž€áŸ‹) ទទួលបានការទុកចិážáŸ’ážáž–ីវិនិយោគិនបរទáŸážŸáŸ” លើសពីនáŸáŸ‡áž€áŸ’រោមកិច្ចព្រមព្រៀងនáŸáŸ‡, ប្រទáŸážŸáž€áž˜áŸ’ពុជាបានធ្វើកំណែទម្រង់ប្រពáŸáž“្ធសáŸážŠáŸ’ឋកិច្ចរបស់ážáŸ’លួនពីប្រពáŸáž“្ធ         សáŸážŠáŸ’ឋ​កិច្ចផែនការទៅជាសáŸážŠáŸ’ឋកិច្ច​ទីផ្សារសáŸážšáž¸áŸ”
មាážáŸ’រា ៥៦ នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ១៩៩៣ ចែងážáž¶áŸ– ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាប្រកាន់យកប្រពáŸáž“្ធសáŸážŠáŸ’ឋកិច្ចទីផ្សារសáŸážšáž¸áŸ” ការរៀបចំនិងដំណើរការនៃប្រពáŸáž“្ធសáŸážŠáŸ’ឋកិច្ចនáŸáŸ‡ážáŸ’រូវកំណážáŸ‹ážŠáŸ„យច្បាប់។
មិនយូរប៉ុន្មានបន្ទាប់ពីមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្ážáž·áž—ាពទីក្រុងប៉ារីស, វិទ្យុអ៊ុនážáž¶áž€áŸ‹áž‡áž¶áž—ាសាážáŸ’មែរបានរាយការណáŸáž¢áŸ†áž–ីជីវភាពរស់នៅរបស់ប្រជាជនកម្ពុជាážáž¶áŸ–
“បន្ទាប់ពីភាគីទាំងបួននិងប្រទáŸážŸážŠáž‘ៃទៀážáž”ានចុះហážáŸ’ážáž›áŸážáž¶áž›áž¾áž€áž·áž…្ចព្រមព្រៀងស្ážáž¸áž–ីដំណោះស្រាយនយោបាយរួមមួយនៃជម្លោះនយោបាយនៅកម្ពុជានៅážáŸ’ងៃទី ២៣ ážáŸ‚ážáž»áž›áž¶áž†áŸ’នាំ១៩៩១ យើងសង្កáŸážážƒáž¾áž‰ážáž¶áž˜áž¶áž“ការរីកចម្រើនគួរឱ្យកážáŸ‹ážŸáž˜áŸ’គាល់នៅគ្រប់ទីកន្លែង។ នៅក្នុងវិសáŸáž™ážŸáŸ†ážŽáž„់, ភោជនីយដ្ឋាន, ហាងលក់ទំនិញ, សណ្ឋាគារ, អគារសាធារណៈ មានការអភិវឌ្ážáž™áŸ‰áž¶áž„ល្អមិនគួរឱ្យជឿជាពិសáŸážŸáž¢áž‚ារនៅក្នុង​        ទីក្រុងភ្នំពáŸáž‰ážŠáŸ‚លអគារážáŸ’លះកំពុងជួសជុលនិងážáŸ’លះទៀážáž€áŸ†áž–ុងសាងសង់។ áž“áŸáŸ‡áž”ញ្ជាក់ážáž¶áž”្រជាជនកម្ពុជាដែលរស់នៅក្នុងនិងក្រៅប្រទáŸážŸáž€áŸážŠáž¼áž…ជាជនបរទáŸážŸáž”ានជឿជាក់លើដំណើរការកសាងសន្ážáž·áž—ាពដែលធ្វើឡើងដោយអ៊ុនážáž¶áž€áŸ‹â€ ។
អ្នកយកពáŸážáŸŒáž˜áž¶áž“វិទ្យុអ៊ុនážáž¶áž€áŸ‹áž”ានបន្ážáŸ‚មážáž¶ “ចាប់ážáž¶áŸ†áž„ពីការមកដល់របស់អ៊ុនážáž¶áž€áŸ‹áž˜áž€ មានក្រុមហ៊ុនប្រហែល ២០០បានមកវិនិយោគនៅកម្ពុជា។ ក្រុមហ៊ុនទាំងនោះមកពីប្រទáŸážŸáž…ំនួន ២០នៅជុំវិញពិភពលោកហើយរួមមានប្រទáŸážŸáž…áž·áž“, សិង្ហបុរី, ážáŸƒ, សហភាពអឺរ៉ុប, អាមáŸážšáž·áž€áž“ិងជប៉ុន។ ក្រោមការវិនិយោគទាំងនោះមានគម្រោងវិនិយោគជាង ៣០០ក្នុងវិសáŸáž™ážŸážŽáŸ’ឋាគារនិងបដិសណ្ឋារកិច្ច, កសិកម្ម, áž—áŸážŸáž‡áŸ’ជៈ,         ក្រុមហ៊ុនដែកážáŸ‚áž” និងស៊ីម៉ងážáŸáž“ិងការទាញយកធនធានធម្មជាážáž·áž“ៅកម្ពុជា។ សáŸážŠáŸ’ឋវិទូអ៊ុនážáž¶áž€áŸ‹áž˜áŸ’នាក់បានបញ្ជាក់ážáž¶áž€áž¶ážšážœáž·áž“ិយោគផ្ទាល់ពីបរទáŸážŸáž“ឹងនាំមកនូវឱកាសស្មើគ្នាសម្រាប់កម្ពុជា។ វាជាមូលដ្ឋានសម្រាប់ចំណូលពន្ធនៅកម្ពុជា។ អ៊ុនážáž¶áž€áŸ‹áž€áŸáž‘ទួលážáž»ážŸážáŸ’រូវផងដែរក្នុងការបង្កើážáž…្បាប់ដើម្បីបង្កើនការវិនិយោគនិងធានាបាននូវបរិយាកាសអាជីវកម្មដែលកំពុងដំណើរការនិងល្អប្រសើរជាងមុនâ€áŸ”
កិច្ចព្រមព្រៀងនáŸáŸ‡áž€áŸáž”ានបង្កើážáž”រិយាកាសអំណោយផលសម្រាប់អាជីវកម្មក្នុងស្រុកនិងការវិនិយោគផ្ទាល់ពីបរទáŸážŸáŸ” បន្ទាប់ពីកិច្ចព្រមព្រៀងសន្ážáž·áž—ាពទីក្រុងប៉ារីសគណៈកម្មាធិការអន្ážážšáž‡áž¶ážáž·ážŸáŸ’ážáž¸áž–ីការកសាងកម្ពុជាឡើងវិញ (International Committee on the Reconstruction of Cambodia “ICORCâ€) បានយល់ព្រមលើសáŸáž…ក្ážáž¸áž”្រកាសស្ážáž¸áž–ីលំនៅដ្ឋាននិងការកសាងឡើងវិញរបស់កម្ពុជា។ កិច្ចព្រមព្រៀងនáŸáŸ‡ážáŸ’រូវបានអនុមáŸážážŠáž¾áž˜áŸ’បីធានាឱ្យមានការផ្លាស់ប្ážáž¼ážšážŠáŸ„យរលូនពីការស្ážáž¶ážšáž“ីážáž·ážŸáž˜áŸ’បទាទៅដំណាក់កាលការកសាងប្រទáŸážŸáž€áž˜áŸ’ពុជាឡើងវិញ។ វិសáŸáž™áž¢áž¶áž‘ិភាពដែលបន្ážáž‡áž¶ážáž˜áŸ’រូវការក្រោមគណៈកម្មាធិការអន្ážážšáž‡áž¶ážáž·ážŸáŸ’ážáž¸áž–ីការ​       កសាងកម្ពុជាឡើងវិញ គឺសន្ážáž·ážŸáž»ážážŸáŸ’បៀង, សុážáž—ាព, លំនៅដ្ឋាន, ការបណ្ážáž»áŸ‡áž”ណ្ážáž¶áž›, ការអប់រំ, សáŸážœáž¶Â   សាធារណៈនិងហáŸážŠáŸ’ឋារចនាសម្ពáŸáž“្ធដឹកជញ្ជូនមូលដ្ឋាន។ ស្ážáž¶áž”áŸáž“áž“áŸáŸ‡áž”ានចូលរួមក្នុងក្រុមពិគ្រោះយោបល់អំពីលក្ážážážŽáŸ’ឌនៃកំណែទម្រង់, ការផ្ážáž›áŸ‹áž”្រាក់កម្ចីនិងការផ្ážáž›áŸ‹áž ិរញ្ញប្បទានឥážážŸáŸ†ážŽáž„សម្រាប់អភិវឌ្ážáž“áŸáŸ”
ជាលទ្ធផលនៃកំណែទម្រង់សáŸážŠáŸ’ឋកិច្ចនិងបរិយាកាសវិនិយោគដែលអាចបង្កើážáž”ានដោយកិច្ចព្រមព្រៀងសន្ážáž·áž—ាពទីក្រុងប៉ារីសឆ្នាំ ១៩៩១ មានការកើនឡើងគួរឱ្យកážáŸ‹ážŸáž˜áŸ’គាល់ក្នុងការវិនិយោគភាគច្រើនលើវិសáŸáž™áž€ážŸáž·áž€áž˜áŸ’មឧស្សាហកម្មនិងសáŸážœáž¶áž€áž˜áŸ’ម។ លំហូរចូលនៃការវិនិយោគផ្ទាល់ពីបរទáŸážŸáž”ានកើនឡើងពី ១២៤ លានដុល្លារអាមáŸážšáž·áž€ (១៩៩៣) ដល់ ៥២០លានដុល្លារអាមáŸážšáž·áž€ (២០០៩) ។ ការអនុមáŸážážœáž·áž“ិយោគនៅឆ្នាំ ២០១៩ សម្រáŸáž…បានដល់ ៩,៤០ប៊ីលានដុល្លារអាមáŸážšáž·áž€áŸ” ទំហំក្រុមហ៊ុនបានកើនឡើងជាលំដាប់។ ចំនួនសហគ្រាសធុនážáž¼áž…និងមធ្យមនៅឆ្នាំ ១៩៩៩ មានប្រមាណ ២៥.០០០និងបានកើនឡើងដល់ចំនួន ៣៦.០០០ក្នុងឆ្នាំ ២០០៩ ។
ក្រៅពីនាំកម្ពុជាចáŸáž‰áž–ីសង្រ្គាមស៊ីវិល កិច្ចព្រមព្រៀងសន្ážáž·áž—ាពទីក្រុងប៉ារីសកáŸáž”ានផ្ážáž›áŸ‹áž±áž€áž¶ážŸážŠáž›áŸ‹áž€áž˜áŸ’ពុជាក្នុងការធ្វើពាណិជ្ជកម្មទ្វáŸáž—ាគីនិងពហុភាគីក្នុងážáŸ†áž”ន់និងទូទាំងពិភពលោកផងដែរ។ ឧទាហរណáŸáž”្រទáŸážŸáž€áž˜áŸ’ពុជាážáŸ’រូវបានផ្ážáž›áŸ‹áž‹áž¶áž“ៈពាណិជ្ជកម្មពិសáŸážŸáž–ីសហរដ្ឋអាមáŸážšáž·áž€áž€áŸ’រោមប្រពáŸáž“្ធអនុគ្រោះពន្ធទូទៅ (GSP) ក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៧។ ប្រពáŸáž“្ធអនុគ្រោះពន្ធទូទៅគឺជាកម្មវិធីពាណិជ្ជកម្មរបស់សហរដ្ឋអាមáŸážšáž·áž€ážŠáŸ‚លបង្កើážáž¡áž¾áž„ដើម្បីលើកកម្ពស់កំណើនសáŸážŠáŸ’ឋកិច្ចនៅក្នុងប្រទáŸážŸáž€áŸ†áž–ុងអភិវឌ្ážážŠáŸ„យផ្ážáž›áŸ‹áž€áž¶ážšáž¢áž“ុគ្រោះពន្ធដោយមិនគិážážáŸ’លៃរហូážážŠáž›áŸ‹ ផលិážáž•áž›áž…ំនួន ៥,០០០មុážáž‘ៅសហរដ្ឋអាមáŸážšáž·áž€áž“ិងដែនដីរបស់ážáŸ’លួន។ នៅឆ្នាំ ២០១៦ ​   កម្ពុជាបាននាំចáŸáž‰áž‘ំនិញដោយ​មិន​ជាប់ពន្ធជិហ១៧៩ លានដុល្លារទៅសហរដ្ឋអាមáŸážšáž·áž€áž€áŸ’រោមកម្មវិធីនáŸáŸ‡áŸ” ចាប់ážáž¶áŸ†áž„ពីមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្ážáž·áž—ាពទីក្រុងប៉ារីសមក ប្រទáŸážŸáž€áž˜áŸ’ពុជាកáŸáž”ានក្លាយជាសមាជិកនៃážáŸ†áž”ន់ពាណិជ្ជកម្មសáŸážšáž¸áž¢áž¶ážŸáŸŠáž¶áž“និងជាសមាជិកដែលទទួលស្គាល់របស់អង្គការពាណិជ្ជកម្មពិភពលោក។
ដូចគ្នានáŸáŸ‡ážŠáŸ‚រនៅឆ្នាំ ២០០១ សហភាពអឺរ៉ុប (EU) បានផ្ážáž›áŸ‹áž›áž€áŸ’ážážážŽáŸ’ឌអនុគ្រោះពាណិជ្ជកម្មដល់កម្ពុជាក្រោមកម្មវិធីអ្វីៗគ្រប់យ៉ាងលើកលែងážáŸ‚អាវុធ (Everything But Arms “EBAâ€) ។ ប្រពáŸáž“្ធអនុគ្រោះពន្ធ EBA គឺជាផ្នែកមួយនៃការរៀបចំពាណិជ្ជកម្មដែលមានអាទិភាពនៅក្រោមគ្រោងការណáŸáž¢áž“ុគ្រោះពន្ធទូទៅរបស់សហភាពអឺរ៉ុប។ វាផ្ážáž›áŸ‹áž€áž¶ážšáž“ាំចូលដោយ​មិន​ជាប់ពន្ធ, មិនមានកំណážáŸ‹áž€áž¼ážáž¶áž“ាំចូលទៅក្នុងទីផ្សារសហភាពអឺរ៉ុបទាំងមូលសម្រាប់ផលិážáž•áž›áž‘ាំងអស់លើកលែងážáŸ‚អាវុធនិងគ្រាប់រំសáŸážœ សម្រាប់ប្រទáŸážŸážŠáŸ‚áž›ážáŸ’រូវបានចាážáŸ‹ážáŸ’នាក់ដោយអង្គការសហប្រជាជាážáž·ážáž¶áž‡áž¶áž”្រទáŸážŸáž˜áž¶áž“ការអភិវឌ្ážážáž·áž…បំផុážáŸ” សហភាពអឺរ៉ុបគឺជាដៃគូពាណិជ្ជកម្មធំបំផុážážšáž”ស់កម្ពុជាដែលស្មើនឹង ៤៥% នៃការនាំចáŸáž‰ážšáž”ស់កម្ពុជានៅឆ្នាំ ២០១៨។ EBA បានផ្ážáž›áŸ‹áž€áž¶ážšáž„ារឱ្យកម្មករប្រមាណពី ៧០០០០ទៅ ៨០០០០នាក់នៅក្នុងវិសáŸáž™áž•áž›áž·ážáž€áž˜áŸ’ម។ កិច្ចព្រមព្រៀងអាទិភាពទាំងនáŸáŸ‡ážŠáŸ†ážŽáž¾ážšáž€áž¶ážšáž›áž¾áž›áž€áŸ’ážážážŽáŸ’ឌនៃការគោរពសិទ្ធិមនុស្សនិងសិទ្ធិការងារ។
អនុលោមážáž¶áž˜áž€áž·áž…្ចព្រមព្រៀងសន្ážáž·áž—ាពទីក្រុងប៉ារីស ប្រទáŸážŸáž€áž˜áŸ’ពុជាបានប្រកាន់យករបបប្រជាធិបážáŸáž™áŸ’យដែលážáž˜áŸ’រូវឱ្យ​មានការគោរពសិទ្ធិមនុស្សនិងធាážáž»ážŠáž‘ៃទៀážáž“ៃលទ្ធិប្រជាធិបážáŸáž™áŸ’យ។ លក្ážážážŽáŸ’ឌនៃលទ្ធិប្រជាធិបážáŸáž™áŸ’យនិងស្ážáž·ážšáž—ាពនយោបាយដែលនាំមកដោយអ៊ុនážáž¶áž€áŸ‹áž”ានអនុញ្ញាážáž±áŸ’យកម្ពុជាទទួលបាន            ឱកាសពាណិជ្ជកម្មក្នុងážáŸ†áž”ន់និងអន្ážážšáž‡áž¶ážáž·áž“ិងដើម្បីជំរុញកំណើនសáŸážŠáŸ’ឋកិច្ចរបស់ážáŸ’លួនប្រចាំឆ្នាំប្រមាណ ៧ ភាគរយ។
សន្ážáž·áž—ាពគឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការអភិវឌ្ហហើយកិច្ចព្រមព្រៀងសន្ážáž·áž—ាពទីក្រុងប៉ារីសមិនážáŸ’រឹមážáŸ‚នាំមកនូវសន្ážáž·áž—ាពដល់ប្រជាជនកម្ពុជានោះទ០ប៉ុន្ážáŸ‚វាកáŸáž”ានដាក់ចáŸáž‰áž“ូវដំណាក់កាលនិងអាណážáŸ’ážáž·áž…្បាស់លាស់ក្នុងការកសាងប្រទáŸážŸáž€áž˜áŸ’ពុជាឡើងវិញក្នុងអំឡុងពáŸáž›áž€áŸ†ážŽáŸ‚ទម្រង់នយោបាយនិងសង្គម, ប្រជាធិបážáŸáž™áŸ’áž™, ជំនួយបរទáŸážŸáž“ិងការធ្វើឱ្យមានបរិយាកាសធុរកិច្ចនិងការវិនិយោគដែលលើកកម្ពស់សុážážŸáž»ážœážáŸ’ážáž·áž—ាពនិងសុážáž»áž˜áž¶áž›áž—ាព​របស់ប្រជាពលរដ្ឋážáŸ’មែរ៕
